1.- CANDIDO DE DALMASES A.ak bere Fontes Documentales de S. Ignatio. Documenta de S. lgnatii familiaeta patria, iuventute, primis sociis, obran, Monumento Historica Societatis lesu, Romae, 1977, kolekzio haundiko 115.liburuan, azken aldera 732-824 orrietan, bere ikerlanen resumen estu bat eman du, eta, jeneral, San Inazioren sendiaren Jenealojiaz egindako estudio guzien resumen bat; jenealojia hori 1180tik 1741ra iristen da. Estudio horretan oinarritzen gara batez ere sintesi hau egiteko, eta irakurleak zehatzago zerbait jakin nahi badu, jo beza Jenealoji-estudio horretara, interes bereziko puntu partikular baterako bakarrik aitatuko ditugu iturriak berak.
2.- Oñaz-Loiolako sendi-armarria Martín Garcia Jaunak, San Inazioren anaiak erabaki zuen betiko. Hori, Maiorazgua eraikitzeko dokumentuan, Carlos V.aren eskubidearekin egin zuen, lehen 1518an eta gero betiko 1536an. 1518an egindakoaren zirri- borrua Loiolako Histori-Arkibuan aurkitzen da. 1536koaren orijinala Egako Granadako Villahermosaren Duke-Arkibuan dago, eta haren lehen orritik hartu zuen A.Dalmases-ek Fontes Documentales obran reproduzten duen marrazkia: ikus obra honetan, 472-506 orrietan, dokumentu osoa eta haren estudioa
DALMASES-EK berak Oñaz-Loiolako etxearen armarriaz, R.S.B. de los Amigos del Pais Boletinean, XXXIV(1978) urtean, 636-639 o., estudio labur bat argiratu zuen.
4.- Bere testamentuan, 1405.go Urtarrilan egindakoan, bere emazteari hitzegiten diola, honela esaten du: «Nik hau nahi dut, zuk, Ochanda Mz. Andreak, biok berriz eraiki dugun Loiolako Dorre-Etxearen erdia eduki dezazula, eta harekin batean bai eta Loiolako toki eta orubean dagoen tolare-etxea ere, eta orubeari erasten zaizkion errotak (=igarak) erebai». Beherago bere seme Juani ondarez Dorre-Etxea, Oñaz-koa eta parrokiaren gainean eta Barrenóla eta Aranazko burniolen gainean dituen eskubideak uzten dizkio (Juan hau Castillan gazte hilko zen). Ikus HENAO-VILLALTA- N, Averiguaciones de las antigüedades de Cantabria, VI, 289-290 orrietan. Tolosa, 1895.
4.- L. G. de Salazar, Las bienandanzas e Fortunas. XV.mendeko kodize bat. Textu osoaren lehen edizioa... Rodrí-guez Herrero Angel-ek. Bilbao, 1967, 1. XXII, IV t., 170-171 o.
5.- Bai jaunen erronkaren bai erregearen epaiaren textuaren, XVI gizaldiko kopia bat dago LHA, 1-41, 3z.
6.- Barkamenaz eta moztutako etxeak berriz eraikitzeko eskubideaz -den hori baldintza batzuen behan- IV Enrique erregearen bi eskutitzen kopiak dauzkagu, Segovian 1460.go Uztailaren 23 eta 26an fetxatuak. Kopia hauek frantzesera itzuliak daude, eta orain dela gizaldi bat A. LEONARDO CROS-ek Espainako zenbait arkibutan aurkitutako dokumentu-kolekzioko zati bat dira. A. CROS hau San Inazioren historigile berrien aintzindari izan zen. Histori-jakintza bidea ziurrago egin bazezakeen ere, balio haundiko tesoro bat da.A. M. Olphe Galliard-i, Jesulagunen Toulouse Probintziako arkibo-zainari esker dauzkagu dokumentu horiek, (han aurkitzen bai da «Cros Fondua»), behin 1971. urtean Loiolara visita bat egitera etorri zenean ekarritakoak dira.
7.- Jaiotegunaz, ikus DALMASES-en resumen bat, FD, 170 o.
8.- Jainkoagana bihurtu baino lehenagoko eta bihurtu inguruko San Inazioren bizitzaz A. PEDRO DE LETURIA-ren estudio asko genituen, batez ere, El gentilhombre Iñigo López de Loyola en su patria y en su siglo (Labor Editoriala,Pro Ecclesia et Patria Kolekzioa, 20 z., len ed. 1949) eta haren heriotzaren ondoren A. IGNAZIO IPARRAGUIRREK idatzi hauetan bildu zituenak: Estudios Ignacianos, I Estudios Biográficos, Roma, Institutum Historicum, 1957. Orri horietan, gainera, A. Leturiaren S. Inazioren bibliografía osoa eskaintzen da.
Geroago, beste estudioen artean, A. JOSE Mª RECONDOK egin dituenak erantsi zaizkie: Itinerario de Iñigo de Loyola herido Pamplona-Loyola, »Razón y Fe», 153/1956,205-220 o., eta El Proceso de Esteban Zuasti. Primer documento oficial de la herida de Iñigo de Loyola en Pamplona,»Principe de Viana» aldizkarian, 82 eta 83 z., 1961, 5-10 or.
Azken aldi honetan A. LUIS FERNANDEZ MARTINEK, Castillako gaiak berezi ezagutzen dituenak, oso harrituta utzi gaitu, San Inaziori buruz oso aurkitu ederrak egin dituelako Simancasko arkibuan. Bere iker-lanak, batez ere, Los años juveniles de Iñigo de Loyola. Su formación en Castilla, liburuan (Caja de Ahorros Popular de Valladolid, 1981) eskaini dizkigu. Oraingo gure gaiari gagozkiola, interes berezikoak dira Juan Velazquez de Cuellar Jaunaz idazten dituen I eta II atalak, bai eta Iruñako Gazteluko Alkaidearen aurkako -Miguel de Herrera-ren aurkako- prozesuaz idazten duen V.ena ere.
9.- Ikus Obras Completas de San Ignacio de Loyola, 2en edizioa, BAC. Madrid. 1963, 67-150 or.
10.- Paristik Azpeitira 1535an S.Inazioren etorriaz, hurabeatu egiteko 1595an Azpeitiko Prozesua da oinarrizko dokumentua. Lehen kodize agurgarria Loiolako Histori-Arkibuan gordetzen da (LHA, 1- 3-1). «Moumumenta Historica S.I.n» argiratu zen. Series IV. Vol. II, pag. V-XII et 167-259.Matriti. 1918.
Dokumentu horren datuek A. JUAN Ma PEREZ ARREGUIK idatzitako histori-monografia politaren -San Inazioen Azpeitia liburuaren- 3.kapituloa egiten dute. len edizioa,Madrid, 1921; 2en edizioa, Zarauz, 1956.
11.-San Inazioren etxean 1682an bizitzera sartu zen (eta 26 urtebete biziko zen) lehen bazkun txikiaren Kontu-liburulan (LHA, 2-3), zera esaten da, Uztailaren 13tik Urriaren31 ara arte aritu zirela etxea konpontzen, eta mugatuago, zera esaten du adibidez: «egindako obrak, bizilekuak, ofizinak, eleiza (=Sortzez Garbiaren kapila), etxean eta kapilan (=Antzinako Otoitz-lekuan) jarritako bitxiak», etab.
12.- Ikus SCHURHAMMER-AREITIO, Francisco Javier. Haren bizitza eta garaia. Espain-edizioan 2en liburua, 414-417. Bilbao, 1969. Xabier-ek Erromatik San Inazioren aldetik haren iloba Beltran Loiolako Jaunarentzako zekarren eskutitza 1540.go Martxoaren 20koa da.
13.- len edizioa, Madrid, 1717, 164 or.
14.- Dokumentua «Archivum Romanum» S.I.koa da(ARSI, Hisp. 128, f. 260 v-261r), eta DALMASES-EK reproduzten du, FD, 825 or.
15.- Azpeitiko San Inazioren eta Euskal Herrien patroigoez, ikus HENAO-VILLALTA, VIL 295-312 or.
16.- Lehenago Meza Antzinako Otoitz-lekuan bakarrik ematen zen; santu egiterakoan, Santua gaiso egon zen gelan ere aldare bat jarri eta meza ematen hasi ziren. Horrela gogoratzen eta esaten zion bere seme apaiz bati -kontatzen duenari- «sasoi hartan han bizi zen» emalekuko batek, Salamancako Unibertsidadeko liburutegiko dokumentu baten arauera (Ms/435, Jesulagunak. Histori-paperak: «Varios» liburuan, fol. 13). Referentzi hau Carmen Frías F.I.ri zor diot.
17.- Dokumentu asko LHAan, 1-3-3, 7 z.
18.- Orain arte aitatu ditugun inbentario guzien original edo kopiak LHAn 1-1-7 karpetan konserbatzen dira.
19.- LHA, 1-4 «Etxe Santua» kaja: «XVII.gizaldiko dokumentuak». HENAO-VILLALTAK reproduzten du: VII,273 or.
20.-LHA, 1-13, 13 z.
21.-LHA, 1-4-1, 34 z.
22.- San Inaziori bere Etxe Santuan daukakioten jaieraz, zera ikus daiteke: XVII.gizaldian HENAO-VILLALTA V.85-163 or. XVIII. gizaldian Acta Sanctorum de los Bolandistas, 7.liburua, Uztailaren 31.eguna, batez ere San Inazio-ri dedikatua, 777-783 or.; XIX gizaldian A. RAFAEL PEREZ-EN liburu bitxia, La Santa Casa de Loyola, Bilbao, 1891, 47 eta ondorengo or.; eta gehienbat XX. Gizaldirako gai ugari aurkitzen da LHAn, 1-3.
23.- Etxe Santuaren azken birmoldaketa Manuel Mª Smith Ibarra Jaunak dirijitu zuen 1905tik 1919ra. Bilboko arkitektu argi honetaz, Bilboko ere Mª Teresa Paliza Monduate Andreñoak, Salamancako Unibertsidadeko arte-irakasleak, oraintxe (1988) ere doktore-tesia argiratu du: Manuel María de Smith Ibarra, Arkitektua. Bizkaiako Foru Aldundia. Loiolako Etxe Santuaren birmoldaketaz 406-409 orrietan idazten du.
24.- Gai guzi honetarako, hasieran esan bezala, oinarri DALMASES, FD, «Genealogía» 732-824 orrietan hartzen dugu.
25.- Auzi ospetsu eta luze-luze honetaz «Genealogía»barruan DALMASES-EK kapitulo berezi bat jartzen du «Delite pro possessione maioratus loyolensis (1626-1668), 816-819 or. Ia dena LHAko, 1-1, dukumentazio ugarian oinarritzenda, eta batez ere Memorial aiustadoren (1-1-2) dokumentazioan; han prozesuko zati inpreso behinenak biltzen dira.
26.- Ikus DALMASES, FD, 814-815 or. Bai eta liburu hontan bertan ere HORNEDOREN estudioa Fundación del Colegio e Iglesia de Loyola.
27.- Dokumentuak Tolosan Gipuzkoako Arkibu Jeneralean daude: «Corregimiento. Civiles. Lecuona 2468, 99 z.», eta Azkoitian 1741.go Agostuaren 8an emandako eske eta epaiaren zati behinena DALMASEK reproduzten du, FD,820-823 or.